52. رفتار ما گفتار دیگران
من اءسرع الى الناس بما یکرهون قالوا فیه بما لا یعلمون .
ح /35
ترجمه : هر کسى به سوى چیزى که مردم از آن بدشان مى آید بشتابد، مردم نیز درباره او، آنچه را که نمیدانند، خواهند گفت .
شرح : کسى که با گفتار و کردار زننده خویش ، مردم را برنجاند، مثل آن است که شتابان ، به سوى چیزى رفته که مردم از آن بدشان مى آید. یعنى ، براى انجام کارى که باعث رنجش و آزردگى دیگران میشود، شتاب کرده است .
معنى شتاب کردن ، در کارى که باعث رنجش میشود، آن است که ما، بدون فکر و اندیشه ، و بدون سنجیدن و حساب کردن ، سخنى بگوئیم یا کارى کنیم که دیگران را از ما متنفر و رنجیده سازد.
وقتى کسى چنین کارى کند، معلوم است که دیگران هم بفکر تلافى کردن مى افتند و تصمیم میگیرند کارى کنند، که آن شخص هم رنجیده شود. در چنین حالتى ، مردم نیز، مثل همان شخص رفتار میکنند. یعنى نسنجیده و نیندیشیده ، درباره او بدگوئى آغاز میکنند، و هر چند را که درباره او شنیده باشند، چه راست باشد چه دروغ به زبان مى آورند. و از گفتن چیزهائى هم که نمیدانند واقعیت دارد یا نه ، خوددارى نمیکنند.
البته این هم رفتار خوبى نیست ، ولى بهر صورت این نتیجه اعمال کسى است که مردم را مى رنجاند، و به سوى چیزى که نا خوشایند دیگران است شتاب مى کند.
53. فروتنى توانگران و سرافرازى تهیدستان
ما احسن تواضع الاغنیاء للفقراء طلبا لما عند الله ! و اءحسن منه تیه الفقراء على الاغنیاء اتکالا على الله .
ح /406
ترجمه : چه زیباست فروتنى توانگران ، در برابر مستمندان ، بخاطر رضاى خدا، و چه زیباتر است سرفرازى و بى اعتنائى تهیدستان ، در برابر ثروتمندان ، بخاطر اعتماد و توکل بر خدا. شرح : در اسلام ، ثروت یا فقیر، هیچکدام ملاک ارزش و برترى نیست . یعنى مسلمانى که اخلاق اسلامى و ایمان راستین دارد، براى ثروتمندان بیش از لیاقتش ، و براى فقیر کمتر از شایستگى اش ، ارزش و احترام قائل نمى شود. زیرا خداوند فرموده است : ارزش انسان ، به تقوى است . یعنى هر کسى بیشتر تقوى داشته باشد، ارزشمندتر است .
با این حال ، متاءسفانه بعضى از افراد هستند که این اخلاق اسلامى در آنها ضعیف است . اینگونه افراد، اگر ثروتمند باشد، بخاطر ثروت خود. گردن فرازى مى کنند، نسبت بفقراء اعتنائى نشان نمى دهند. و گاهى حتى حاضر نمى شوند با شخص فقیر، همنشین و همصحبت شوند، و اگر به مجلسى بروند، حاضر نمیشوند با فقراء، بر سر یک سفره بنشینند.
از سوى دیگر، شخصى که از لحاظ اخلاق اسلامى ضعیف است ، اگر فقیر باشد، عزت نفس خود را از دست میدهد، و در برابر ثروتمندان ، به تعظیم و کرنش و تملق مى پردازد.
حضرت امیرالمؤ منین (ع ) در همین مورد مى فرمایند: اگر شخصى ثروتمند، در برابر فقراء بجاى گردن فرازى و بى اعتنائى ، از خود تواضع و فروتنى نشان دهد، تا رضایت خداوند را بدست آورد، کار نیکو و زیبائى کرده است . چون ثروت و احترام واقعى ، پاداشى است که نزد خداوند وجود دارد.
ولى از آن زیباتر و نیکوتر، آن است که شخصى فقیر، در برابر ثروتمندان ، تعظیم و کرنش ، مخصوص خداوند متعال است ، و کسى که به خدا، توکل و اعتماد داشته باشد. همه خواستهایش را از او مى خواهد. پس چنین کسى احتیاجى ندارد که براى جلب محبت و نظر ثروتمندان ، و به امید اینکه آنها نیاز او را بر طرف کنند، در برابرشان ، کوچکى و افتادگى نشان دهد.
54. اهمیت نماز جمعه
و لا تسافر فى یوم جمعه حتى تشهد الصلاة الا فاصلا فى سبیل الله و فى اءمر تعذربه .
ترجمه : در روز جمعه ، تا در نماز جمعه حاضر نشده اى ، مسافرت مکن ، مگر آنکه سفر تو، براى جهاد در راه خدا باشد، یا براى کارى که چاره یى جز انجام آن نیست .
شرح : مردم مسلمان ایران ، پس از پیروزى انقلاب اسلامى ، به ارزش و اهمیت نماز جمعه ، به خوبى پى بردند، و دانستند که این مراسم پر شکوه سیاس و عبادى ، براى وحدت و پیوند مسلمانان ، چقدر با ارزش است .
اساسا خداوند متعال ، براى انکه مسلمانان با یکدیگر پیوند و همبستگى بیشترى پیدا کنند، و نسبت به همدیگر الفت و محبت داشته باشند، با شرایط ویژه ئى امر به برگزارى نماز جمعه فرموده است . در مراسم نماز جمعه مسلمانان در یک محل گرد مى آیند، با یکدیگر نزدیک و متحد مى شوند، مشکلات زندگى خود را بازگو مى کنند و به چاره جوئى مسائل یکدیگر مى پردازند، و شخصى فاضل و دانشمند و دلسوزى ، به عنوان امام جماعت آنها را براى حل مشکلات فردى و اجتماعى راهنمائى مى کند.
این مراسم با شکوه الهى و اسلامى ، که هفته یى یکبار روزهاى جمعه انجام میگیرد، آنقدر ارزش و اهمیت دارد، که خداوند متعال و رسول اکرم (ص ) بارها مسلمانان را به شرکت در آن ، شفارش و ترغیب کرده و حتى سوره اى نیز در قرآن کریم بهمین نام نازل شده است .
امام علیه السلام ، براى نشان دادن اهمیت نماز جمعه ، تاءکید بسیار کرده است ، تا جایى که میفرماید: حتى کسى که میخواهد به مسافرت برود، اگر سفرش در روز جمعه باشد، باید آنقدر مسافرتش را عقب بیندازد، که وقت نماز جمعه فرا رسد، و پس از شرکت در آن ، مسافرت خود را آغاز کند. مگر آنکه بخواهد براى جهاد در راه خدا و دفاع از اسلام ، به جنگ کفار برود، یا انجام ندادن آن ، زیارتى جبران ناپذیر ببیند. مانند کسى که براى انجام معامله ئى ناچار است ، سر ساعت معین در شهر دیگرى باشد، و در غیر این صورت معامله بهم مى خورد، و زیان غیر قابل جبرانى مى بیند که معاش ‍ خانواده اش را مختل مى کند.
55. نرم خویى زمینه دوستى
من لان عوده کثفت اءغصانه .
ح /214
ترجمه : کسى که درخت وجودش ، چوب نرم باشد، شاخه هاى انبوه و فراوان ، از آن سر مى زند.
شرح : امام علیه السلام ، در این کلام نغز و پرمعنى ، انسان را به درخت تشبیه فرموده است ، و دوستان انسان را، مانند شاخه هاى درخت دانسته است .
در میان درختان ، آن درختى که جنس چوبش ، نرم تر باشد، شاخه هاى بیشترى از آن سر میزند. و درختى که پرشاخه تر است ، اولا سایه گسترده ترى دارد که عده بیشترى میتوانند در آن بیاسایند، ثانیا میوه هاى بیشترى میدهد که باز، دیگران ، فایده بیشترى از آن مى برند. در نتیجه ، چنین درختى ، از توجه و مراقبت بیشترى هم برخوردار خواهد شد، و بیشتر به آن رسیدگى خواهند کرد. انسان نیز، اگر درخت و جودش نرم باشد، یعنى اگر نرمخوى و خوش اخلاق و مهربان و گشاده رو باشد، شاخه هاى بیشترى خواهد داشت ، یعنى دوستان بیشترى گرد او جمع خواهند شد. در نتیجه هم دوستانش از او محبت خواهند دید و هم خود او از توجه و محبت عده بیشترى برخوردار خواهد شد.